Ruimen van vliegtuigbommen

Reimerswaal en de Tweede Wereldoorlog

De gemeente Reimerswaal omvat het smalle deel van Zuid-Beveland. Ten noorden ligt de Oosterschelde, ten zuiden de Westerschelde. In het oosten grenst het aan Noord-Brabant, in het westen aan de gemeente Kapelle. De grootste kern in deze ruim 22.000 inwoners tellende gemeente is Yerseke.

In delen van Zeeland is bij de slag om de Schelde hard tot zeer hard gevochten. Reimerswaal is wat dat betreft de dans redelijk ontsprongen. Op de grond is beperkt gevochten, maar kreeg door bombardementen toch haar portie wel mee. Door het smalle Reimerswaal lopen wegen, een kanaal en spoorwegen (met stations) die regelmatig gebombardeerd zijn. Toch moet de EODD zo’n 30 tot 35 keer per jaar langskomen. Wat een bijzonderheid is, is dat er in de gemeente ook een aardappelfabriek ligt waar met een zekere regelmaat explosieven tussen de aardappels gevonden worden. Dan gaat het niet alleen om explosieven uit de Tweede Wereldoorlog. Tussen ingevoerde Belgische of Noord-Franse aardappels zitten soms ook explosieven uit de Eerste Wereldoorlog; bijzondere importartikelen.

De ontdekking en de ligging

Het is eind augustus 2021, als er niet ver van het kassencomplex bij Rilland de eerste van twee 500-ponders gevonden wordt. Dat gebeurt op een terrein waar in de oorlog Duitse barakken stonden en waar nu plannen voor zijn om een park met zonnepanelen aan te leggen. Een opsporingsbedrijf dat daar in opdracht van de exploitant van het zonnepark detectiewerkzaamheden uitvoerde ontdekte de bom. Bij detectiewerkzaamheden op de rest van het perceel zijn nog twee uitslagen gemeten die ook bommen kunnen zijn. Pas enkele maanden later worden deze objecten benaderd. Eén ervan blijkt ook een bom te zijn. Het andere object is een staartstuk van een V1. De gemeente hanteert voor onderzoek o.a. de door de provincie gemaakte kaart over waar oorlogshandelingen plaatsvonden.

Als iemand een oefencasus zou maken die lijkt op wat er hier aan de hand was, zou je wellicht denken: overdrijf je niet en maak je het niet onrealistisch ingewikkeld? De gebieden waar de bommen gevonden zijn, grenzen namelijk aan zowel een kassencomplex, een ondergrondse buisleidingenstraat, een spoorweg en de oude en nieuwe Rijksweg. O ja, en vlakbij liggen ook nog het Schelde-Rijnkanaal en een hoogspanningsverdeelstation van TenneT met bijhorende bovengrondse elektriciteitskabels.

Tussen ontdekking en ruiming

Wim: “Een dilemma is wel wat je wanneer over het vinden van deze bommen communiceert”. “Een paar zaken komen dan bij elkaar. Je wilt en moet voldoende tijd nemen om diverse opties over de manier van ruimen goed af te wegen. De bommen hebben er ruim 75 jaar gelegen en vanzelf zal er niet iets mee misgaan als je de bommen laat liggen”. Tussen ontdekking en ruiming zat bijna driekwart jaar. “Transparantie naar burgers toe is een groot goed maar als het bekend wordt dat er bommen liggen, moet je uit voorzorg ook voor bewaking zorgen. Geen aantrekkelijke optie”. “Het gemeentebestuur maakte uiteindelijk de keus om de informatie niet helemaal ‘onder de pet te houden’ maar de communicatie in eerste instantie wel te beperken tot het vertrouwelijk informeren van de leden van de gemeenteraad”. Iets meer dan een week voor de ruiming is de rest van de bevolking op de hoogte gesteld. Aan fysieke maatregelen zijn er wel containers op de vindplaats gezet opdat benadering van de bommen door derden wel heel lastig zou worden.

Het pakte volgens Wim goed uit om voldoende tijd te nemen om verschillende scenario’s voor de ruiming te bekijken, daardoor is het ruimingsplan in de loop van de tijd ook aangepast. Je moet dan zowel denken aan het zo klein mogelijk maken van de kans op een ontploffing als het zorgen voor mitigerende maatregelen voor als het wel mis zou gaan.

Om de kans op ontploffing zo klein mogelijk te maken is besloten de bommen ter plaatste te ontmantelen. Van één van de twee bommen is het ontstekingsmechanisme eerst gefixeerd (vastgezet). Daarna is de bom verplaatst naar de wat veiligere locatie waar de tweede bom gevonden is. Veiliger betekent hier op meer afstand van kwetsbare objecten. Daar zijn beide bommen toen ontmanteld en/of zijn de ontstekingsmechanismen verwijderd. Dit binnen een terpconstructie van flat rack containers, gestort zand en big bags met zand.

Een bijzonder aandachtspunt waren de trillingen bij een mogelijke ontploffing, richting de dichtbij geleden buisleidingenstraat. Het eerste idee was om als mitigerende maatregel een sleuf om de terp te graven en te voorkomen dat deze vol zou lopen met water. Water geleid trillingen juist erg goed. De EODD is er inmiddels achter dat het graven van een sleuf weinig toevoegt. Wim: “daarom is juist voor enkel grondwaterbemaling gekozen om mogelijke trillingen te verminderen”.

Bij de voorbereiding van de ruiming is intensief samengewerkt met de EODD en met het opsporingsbedrijf dat de bommen ontdekt heeft. Dat bedrijf nam in opdracht van de gemeente ook allerlei uitvoerende werkzaamheden ter voorbereiding van de ruiming op zich.

Bij zoveel kwetsbare infrastructuur in de buurt hoort overleg met de eigenaren daarvan. Daarbij moet natuurlijk ook aan de orde komen of het nodig is om bijvoorbeeld wegen tijdelijk af te sluiten bij de ontmanteling en ruiming. Uiteindelijk is dat ‘alleen’ bij de Oesterdam en een nabijgelegen landweg gebeurd. Ook het luchtruim boven de locatie is overigens tijdelijk gesloten.

Voor de eigenaar van de nabijgelegen kassen was de ruiming een extra kostenpost omdat hij de paprika-oogst een halve dag stil moest leggen.

Wim: “Als je ziet wat er allemaal tijdens de voorbereiding moet gebeuren, dan is het bijna een teleurstelling als je ziet hoe snel het onschadelijk maken allemaal gaat”. “Maar uiteraard overheerst vooral de opluchting dat het allemaal goed is gegaan”.

Reimerswaal heeft voor bommen van deze grootte geen locatie waar deze vernietigd kunnen worden. Voor het tot ontploffing brengen van de bommen moest de EODD daarom nogal een eind rijden. Omdat de ontstekers verwijderd waren kon dat ook veilig genoeg. De vernietiging vond plaats op het strand bij Vrouwenpolder (bij de noordpunt van Walcheren).

Adviezen voor andere gemeenten

Wim: “Ik kan vooral zeggen wat bij ons goed gewerkt heeft. Het is natuurlijk aan andere gemeenten om in te schatten of dat bij hen ook goed zou werken. In de eerste plaats waren wij erg blij dat we een bureau hadden ingeschakeld dat namens ons de voorbereiding van de ruiming deed. Daarin hebben ze goed samengewerkt met de EODD. Ze hebben elkaar goed aangevuld. Goed om die extra specialistische kennis zelf ingehuurd te hebben. In de tweede plaats hebben we als gemeente, als procesverantwoordelijke veel energie gestoken in ‘relatiemanagement’. Zo’n ruiming is toch altijd een spannende aangelegenheid, voor je het weet kom je dan tegenover elkaar te staan. Het is erg belangrijk dat je wederzijds vertrouwen opbouwt en daar horen het delen van onzekerheid maar ook het elkaar scherp houden bij." In deze situatie heeft de burgemeester het ruimingsplan formeel geaccordeerd. In andere gevallen kan Wim dat doen, hij is daarvoor namelijk gemandateerd.